قلب به عنوان یکی از مهم ترین اندام های بدن وظیفه خون و اکسیژن رسانی به تمامی نقاط آن را به عهده دارد. این ارگان حیاتی از چند بخش تشکیل شده است که کوچکترین مشکلی در هر یک از این بخش ها، می تواند کل فعالیت آن را دچار اختلال کند. بطن یکی از بخش های قلب بوده که از دو قسمت راست و چپ تشکیل شده است. وظیفه بطن ها جدا کردن خون دریافتی و بدون اکسیژن از خون اکسیژن دار و حفظ روند خونرسانی است. در برخی موارد پیش می آید که یکی از بطن های قلب نوزاد از بدو تولد دارای مشکل است یا این که اصلا وجود ندارد و او تنها یک بطن دارد. حال این سؤال پیش می آید که در این صورت قلب فعالیت خود را به چه صورت انجام می دهد و چاره کار چیست؟ در ادامه جهت اطلاع بیشتر شما عزیزان در رابطه با بیماری قلب تک بطنی در نوزادان به بررسی کامل این موضوع و راه درمان آن خواهیم پرداخت.
بطن چیست و چه نقشی را در سیستم قلب ایفا می کند؟
در بخش انتهایی قلب دو حفره و به اصطلاح اتاق وجود دارد که نقشی انکار ناپذیر در فعالیت آن ایفا می کنند. بطن ها وظیفه پمپاژ نمودن خون به بخش ریوی و سپس فرستادن خون اکسیژن دار به تمامی نقاط بدن را به عهده دارند. به این صورت که بطن راست در ابتدا خون بدون اکسیژن را به ریه ها منتقل کرده، سپس خون مملو از اکسیژن توسط بطن چپ دریافت شده و از آن جا به تمامی نقاط بدن پمپاژ می شود. در واقع نحوه عملکرد بطن راست و چپ به گونه ای است که از مخلوط شدن خون بدون اکسیژن و اکسیژن دار جلوگیری کرده و به این ترتیب روند جریان خون را به بهترین نحو ممکن حفظ می کنند.
بیماری قلب تک بطنی در نوزادان چیست؟
بیماری قلب تک بطنی یکی از بیماری های نادر در جهان است و از هر بیست هزار نوزاد متولد شده شاید تنها یکی از آن ها با این نقص قلبی به دنیا آید. نوزادانی که با این مشکل دست و پنجه نرم می کنند، سیانوتیک می شوند، یعنی رنگ پوست آن ها کبود و آبی خواهد شد، زیرا از بدو تولد یکی از بطن های آن ها کوچک است و گاهی حتی به صورت کامل وجود ندارد تا بتواند خون اکسیژن دار و بی اکسیژن را از یکدیگر جدا کند و همین موضوع موجب می شود خون مخلوط شده به سراسر بدن پمپاژ شود. می توان گفت که این بیماری هیچ گونه دارویی ندارد و راه حل قطعی آن عمل قلب تک بطنی است.
علائم بیماری قلب تک بطنی در نوزادان
در نخستین روزهای بعد از تولد نوزادان ممکن است هیچ گونه علامتی از این بیماری در آن ها وجود نداشته باشد و کاملا سالم به بنظر برسند، اما پس از مدتی و با نمود پیدا کردن علائم، پزشکان می توانند این مشکل را تشخیص دهند. همان گونه که گفته شد، شایع ترین علامت این بیماری در نوزادان، کبود یا آبی شدن رنگ پوست آن ها به دلیل عدم تفکیک خون تمیز از خون بدون اکسیژن است.
افرادی که با این نوع نقص قلبی متولد می شوند، معمولا در صورت عدم رسیدگی و معالجه از بین می روند. این دسته از افراد در صورت انجام عمل نیز به طور معمول تا پایان عمر خود همچنان با عوارض این مشکل دست و پنجه نرم خواهند کرد. رایج ترین عوارض بیماران قلب تک بطنی شامل نارسایی قلبی، مشکلات عصبی و مرگ زود هنگام می شود. از جمله دیگر علائم و نشانه هایی که هشدار بیماری قلب تک بطنی را می دهند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تنگی نفس
- کشیدن نفس های سخت و کشدار
- کاهش تغذیه و ضعف
- ضربان و نبض ضعیف
- داشتن تپش قلب
روش های درمان قلب تک بطنی در نوزادان
همان گونه که در قسمت های فوق نیز به آن اشاره شد، تنها راه درمان بیماری قلب تک بطنی، عمل جراحی است که معمولا طی چند مرحله انجام می شود. نخستین عملی که بر روی بیمار صورت می گیرد، طبق صلاحدید پزشک تعیین شده و ممکن است در هر فرد متغییر باشد، اما جراحی های بعدی تقریبا در تمامی بیماران یکسان است. در این عمل ها تلاش پزشک، بازگرداندن قدرت پمپاژ خون به قلب مانند افرادی که دارای دو بطن هستند، است.
برای درمان این دسته از بیماران قلبی مادرزادی، سه روش وجود دارد که در ادامه به بررسی هریک به صورت جدا گانه خواهیم پرداخت.
عمل قلب تک بطنی به روش نوروود (Norwood)
نخستین مرحله از درمان قلب تک بطنی، عمل نوروود است که یکی از سخت ترین و چالش برانگیزترین عمل های جراحی قلب محسوب می شود . در این عمل که همان هفته های ابتدایی تولد انجام می شود و نوزاد در صورت موفقیت آمیز بودن آن می تواند با شانس بیشتری برای زنده ماندن بجنگد، بزرگترین سرخرگ بدن یعنی آئورت را به صورت مستقیم به بطن راست وصل کرده و سپس یک لوله را در آن جایگذاری می کنند تا به رگ های ریه نوزاد متصل شود.
عمل قلب تک بطنی به روش گلن (Glenn)
دومین عملی که بر روی نوزاد انجام می شود تا او بتوانند اکسیژن کافی دریافت کند و از حجم فشار وارده به بطنش کاسته شود، گلن است که به طور معمول در ۴ تا ۶ ماه اول زندگی نوزاد انجام می شود. این عمل تقریبا نتیجه صد درصدی و موفقیت آمیز دارد. طی جراحی گلن، شریان خون بازگردانده شده از سر و دست ها به طور مستقیم به سمت ریه فرستاده و متصل می شود.
عمل قلب تک بطنی به روش فونتان (Fontan)
در عمل فونتان، خونی که از قلب به سراسر بدن پمپاژ شده به صورت مستقیم به ریه ها بازگردانده می شود و در آنجا دوباره اکسیژن کافی را دریافت می کند. این عمل باعث می شود که دیگر خون تمیز و بدون اکسیژن با یکدیگر مخلوط نشوند. جراحی فونتان را می توان در سنین دو تا سه سالگی نوزاد انجام داد.
پیشگیری از بیماری قلب تک بطنی در نوزادان
در اکثر موارد این بیماری در زمان تشکیل و رشد قلب یعنی همان ماه های نخست بارداری و معمولا به دلیل ترکیب ژن ها به وجود خواهد آمد. این نوع بیماری را می توانید از همان ابتدا یعنی در دوران جنینی توسط آزمایش اکوکاردیوگرافی جنینی تشخیص دهید. اگر والدین نوزاد سوابق خانوادگی بیماری قلبی مادرزادی دارند، باید حتما پیش از بارداری از یک مشاور ژنیک راهنمایی دریافت کنند و یا به یک متخصص قلب مراجعه نمایند تا از هرگونه مشکل احتمالی مطلع باشند.
جمع بندی
بیماری قلب تک بطنی یکی از نواقص قلبی است که از همان ابتدای تولد با نوزاد همراه خواهد بود. این مشکل اگرچه قابل درمان است، اما عوارض آن تا پایان عمر با کودک خواهد بود. اگر از جمله افرادی هستید که در خانواده سابقه بیماری قلبی مادرزادی دارید، باید حتما پیش از بارداری از افراد متخصص مشاوره دریافت نمایید و اگر در حال حاضر باردار هستید، می توانید با انجام آزمایش کاملا بی خطر اکوکاردیوگرافی جنینی به راحتی از وجود هر گونه عارضه قلبی مادرزادی در قلب جنین خود مطلع شوید.
